شد ، و از هر گونه حقوق اجتماعی و فردی ، حتّی حقّ ارث محروم بود. روشنفکران عرب ، زن را در شمار حیوانات قرار داده ، و به همین جهت در شمار لوازم و اثاث زندگی می شمردند . در سایة این عقیده ، این مثل : « و اِنَّما امَّهات النّاسِ اوعیةٌ » : « مادران حکم ظروف را دارند که فقط برای جای نطفه آفریده
شده اند » ، در میان آنان رواج کامل داشت .

اسف انگیزتر از همه نظام ازدواج آنان بود که در جهان نظیری نداشت . مثلاً ، برای همسر ، حدّ معیّنی قایل نبودند و برای خالی کردن شانه اززیر بار مهریّه ، زنان را اذیّت می کردند و چنانچه زنی بر خلاف عفّت رفتاری می نمود ؛ مهر او به کلّی از بین می رفت . گاهی از همین قانون سوء استفاده کرده ، زنان خود را متّهم می ساختند تا بتوانند از دادن مهر امتناع ورزند . گرفتن همسران پدر ، در صورت طلاق یا مرگ پدر ؛ برای اولاد اشکال نداشت . هنگامی که از شوهر خود طلاق
می گرفتند ، حقّ ازدواج منوط به اذن شوهر اوّل بود . و اذن شوهر نخستین هم غالباً با دریافت مهر انجام می گرفت ! وارث ها ، زن را نیز مانند اثاث خانه تملّک می کرده ؛ و با افکندن روسری به سر زن ، مالکیّت خود را اعلام می نمودند .

اگر خوانندۀ گرامی حقوق زن را در اسلام ملاحظه کند ؛ جدّاً اذعان خواهد نمود که این احکام و مقرّرات ؛ و این قدم هـای مؤثّر در اصـلاح و تحکیم حقوق زن ، که به وسیلة پیامبر اسلام برداشته شده ، خود گواه روشن بر حقّانیّت و ارتباط وی با جهان وحی می باشد . زیرا چه دلسوزی و مراعات بالاتر از این که علاوه بر اینکه در آیات و احادیث ، حقوق زن را تثبیت نموده و عملاً پیروان خود را به مهربانی با آنان دعوت کرده است.[1]

رسول اکرم ( ص ) نهایت عطوفت و رفق و مدارا را در رفتار با اعضای خانوادة خود به کار
می بردند و آخرین مراتب دقّت و حسّاسیّت را در مراعات حقوق همسران خود در نظر داشتند و در مقابل اشتباهاتی که از آنها سر می زد تندی نمی کردند و نه تنها با آنها حسن معاشرت داشتند بلکه تند خویی و بد زبانی آنها را نیز تحمّل می کردند و در این باره می فرمودند : « همه مردمان دارای خصلتهای نیک و بد هستند و مرد نباید تنهـا جنبه های ناپسنـد همسر خود را در نظر بگیرد و او را ترک کند ، چه هر گاه از یک خصلت او ناراضی می شود ، خلق دیگرش مایۀ خوشنودی اوست و این دو را روی هم باید به حساب بیاورد » .

پیامبر ( ص ) توصیۀ مؤکّد داشتند که مردان امکانات لازم جهت آسایش خانواده را فراهم نمایند و کسانی را که از تلاش در آسایش خانواده خود کوتاهی می نمودند مورد عتاب قرار داده
می فرمودند : « از رحمت خـدا دور باد کسی کـه خانـواده خـود را ضایع کند و آنها رابه حال خود واگذار نماید . » و نیز فرمود : « مؤمن مؤدّب است به آداب خدا هر گاه خداوند به او وسعت داد او هم در زندگانی به زن و فرزندش وسعت می دهد » و دربارۀ کسانی که از قدر ت مالی بر خوردارند ولی برخانواده خود سخت می گیرند می فرمود : لَیسَ مِنّا مَن وُسِعَ عَلَیه ثُمَّ قَدَرَ عَلی عَیالِهِ : آن کس که خداوند به او وسعت زندگی دهد و او بر خانواده اش سخت بگیرد از ما نیست » .[2]

پیغمبر اسلام در رعایت حال زنان و احترام گزاردن به ايشان سخت كوشا بود . در حقیقت پیغمبر اسلام برای اوّلین بار عامّۀ زنان را در جامعه عضویّت داد ، وقتی مسلمان می شدند از ایشان  مانند مردان بیعت می گرفت .[3]

پس از بیعت عقبه ( قبل از هجرت انجام گرفته بود ؛ در میان هفتاد و اندی که با پیامبر بیعت نمودند سه نفر زن بودند . ) برای اوّلین بار پیامبر به طور رسمی از زنان بیعت گرفت . تشریفات بیعت چنین بود : پیامبر دستور داد ظرفی پر از آب آوردند و مقداری عطر در آن ریخت . سپس دست خود را در میان آن گذارد  و آیه ای را که حاوی ( سورۀ ممتحنه / 12 ) بود ، تلاوت نموده آنگاه از جای خود برخاست و به زنان چنین فرمود : کسانی که حاضرند با شرایط یاد شده با من بیعت کنند ؛ دست در میان ظرف کرده ، و رسماً وفاداری خود را به مواد مزبور اعلام دارند . [4]

دکتر علی شریعتی در مورد حقوق زن در اسلام و از نظر پیامبر (ص) می گوید :

مسألۀ حقوق زن را در اسلام محقّقان ، در سالهای اخیر ، بررسی کرده ا ند و من آنچه را دیگران گفته اند در اینجا تکرار نمی کنم آنچه مسلّم است اینست که از میان مصلحان و اندیشمندان بزرگ تاریخ که غالباً یا زن را نـدیده انـد و یا به خـواری در او نگریسته اند ، محمّد تنها کسی است که جدّاً به سرنوشت زن پرداخته اند و حیثیّت انسانی و حقوق اجتماعی وی را به وی باز داده است . اعطای حقّ مالکیّت فردی ، استقلال اقتصادی زن و در عین حال متعهّد ساختن مرد به تأمین زندگی وی ، بگونه ای که حتّی برای شیر دادن کودک مـی تواند حقّ خویش را از همسرش مطالبه کند ، و نیز تعهّد پرداخت مهریّه که گرچه امروز آن را ، به حق مطرود می دانند نمایندۀ شخصیّت زن و نیز پشتوانۀ اقتصادی احتمالات شوم آیندۀ وی بوده است و نیز تساوی حقوقی و مذهبی او با مرد ، از عواملی است كه زن را در جامعة مقتدر و ، در برابر مرد ، که همواره
می خواسته است بر زن تسلّطی مستبدانه داشته باشد ، مستقل ساخته است .

آنچه من در مسألۀ حسّاس و پیچیدۀ زن در جامعه ، از دیدگاه اسلام ، می توانم گفت و آن قضاوتی است کـه از بررسی دقیـق و جامـع حقـوق اجتمـاعی و حیثیّت اخلاقی و انسانی زن در این مکتب استنباط می توان کرد ـ اینست که اسلام ، در عین حال که با « تبعیضات » موجود میان زن و مرد به شدّت مبارزه کرده است ، از « مساوات » میان این دو نیز جانبداری نمی کند و به عبارت دیگر نه طرفدار تبعیض است و نه معتقد به تساوی بلکه می کوشد تا در جامعه ، هر یک را در « جایگاه طبیعی » خویش بنشاند . تبعیض را جنایت می داند و تساوی را نادرست . با آن نیّت خالف است و با این طبیعت . طبیعت زن را نه پست تر از مرد می داند و نه همانند مرد . طبیعت این دو را در زندگی و اجتماع « مکمل » یکدیگر سرشته است و از این رو است که اسلام ، برخلاف تمدّن غربی ، طرفدار اعطای « حقوق طبیعی » به این دو است نه « حقوق مساوی و مشابه » و این بزرگترین سخنی است که در این باره می توان گفت و عمق و ارزش آن بر خوانندگان آگاهی که شهامت آنرا دارند که « بی اجازۀ اروپا » فکر کنند و با چشمان خویش ببینند ، پوشیده نیست .

محمّد ، عملاً می کوشد تا حقوق و شخصیّتی را که اسلام برای زن قایل شده است به وی عطا کند . از زنان همچون مردان بیعت می گیرد ( رأی ، تعهّد و پیمان اجتماعی و سیاسی بر مبنای مکتب اعتقادی خویش ) ، آنان را همچون مردان در صف « اصحاب » خویش جای می دهد. دخترش ، فاطمه ، را در کوچکی در برابر مردم بر زانوی خود می نشاند و هنگام گفتگو با آنان ، او را می نوازید و در ابراز محبّت خاصّ خود به وی گویی عمد دارد که به اعراب ـ که ، به گفتة قرآن از خبر ناخوش دختر بودن نوزادشان چهره شان سیاه می گشت و خشم خویش را فرو می خوردند و او را زنده در خاک مدفون می کردند ـ نشان دهد که دختر ننگ نیست و همچون پسر فرزندی عزیز است . در خواستگاری علی ، از وی اجازه می خواهد و آن هم با چه آداب دانی ای زیبا و لطیف ! و صـراحتی آمیختـه با شرم و نجابت ، پشت در اتاق فاطمه می ایستد و می گوید : « فاطمه ، علی ابن ابیطالب نام ترا می برد » ، و سپس در انتظار پاسخ وی خاموش می ایستد . پاسـخ منفی فاطمـه آن بـود کـه در را به آهستگی ببندد (صـراحت) و پاسـخ مثبتش این که پاسخی نگوید
( شرم ) .

فاطمه به خانۀ شوهر که رفت ، محمّد هر روز به او سر می زد . بیرون در می ایستاد و برای ورود اجازه می خواست و در سلام بر او پیشدستی می کرد .

رفتـار وی با زنـانش چنان با ادب و نرمش و مهربانی آمیخته بود که در هر جامعۀ خشن آن روز شگفت انگیز می نمود .

مردی که در بیرون خانه مظهر قدرت و صلابت بود ، در درون خانه چنان نرم و ساده و مهربان رفتار می کرد که زنانش بر او گستاخ شده بودند ، آشکارا با او مشاجره می کردند و بی پروا سخن می گفتند و از آزارش دریغ نمی کردند . یک روز که به سختی از آنان رنجیده شد ، برخلاف سنّت معمول که زنان را از خانه بیرون می راندند و اکنون نیز مؤمنین غالباً چنین می کنند ، خود از خانه بیرون رفت و انباری که یک طرفش غلّه ریخته بودند اقامت گزید . این انبار بر بلندی قرار داشت و پیغمبر تنۀ درختی را می گذاشت و از آن بالا می رفت و چون به انبار می رسید آنرا
بر می داشت تا کسی مزاحمش نشود . یک ماه با زنانش قهر کرد و چندان رنجیده بود که حتی به مسجد نیز نمی آمد و مردم سخت اندوهگین و پریشان شده بودند . عمر به نمایندگی آنان به سراغ وی آمد تا با وی سخن بگوید . او را اجازه نداد و عمر پیغام داد که اگر گمان می کنی که من
می خواهم دربارۀ دخترم با تو سخن بگویم من از او بیزارم و اگر اجازه دهی گردنش را می زنم . او را اجازه داد . عمر می گوید : « وقتی وارد شدم دیدم در گوشۀ انباری بر حصیری دراز کشیده است و چون بر خاست آثار حصیر بر پهلویش نمودار بود و من سخت به گریه افتادم » . محمّد که عمر را غمگین می بیند ، با او از شدّت پارسایی و بیزاری از دنیا سخن می گوید و او را آرام می کند . رفتار زنانش یکی از بزرگترین مشکلات زندگی وی بود و این طبیعی است ، چه ، روح و اندیشۀ محمّد با آنان بسیار فاصله داشت و گذشته از آن ، زنان آن روز که همچون بردگانی زبون و پست شمرده
می شدند ، شایستگی چنان آزادی و احترامی را که تنها در خانۀ محمّد احساس می کردند نداشتند و این حقیقتی است که ، امروز ، ما بیش از همه و بیش از همیشه با آن آشناییم .

سخني كه از زبان عمر نقل شده است انقلاب ریشه داری را که در حقوق اجتماعی زن و به خصوص روابط زن و مرد در زمان پیغمبر پدید آمده بوده است ، به روشنی نشان می دهد . وی
می گوید : به خدا سوگند که ما در جاهلیّت زنان را در هیچ امری به حساب نمی آوریم تا خدا آیاتی نازل ساخت و برای آنها نصیبی مقرّر داشت . وقتی من در کاری مشورت می کردم ، زنم گفت چنین و چنان کن ، گفتم : کار من به تو چه ربطی دارد ؟ گفت عجبا که تو نمی خواهی کسی در کارت دخالت کند . دختر تو ، با رسول خدا مناقشه می کند و کار را به جایی می رساند که تمام روز را در قهر و خشم به بسر می برد . من ردایم را برگرفتم و از خانه بیرون آمدم و پیش حفصه رفتم و گفتم : دخترک من ، تو با رسول خدا مناقشه می کنی تا به حدّی که تمام روز را در حال قهر به سر می برد ؟ حفصه گفت : آری ، با او مناقشه می کنم . گفتم : از عقاب خدا و غضب رسـول بر حـذر باش دختـرک مـن ، تو به این زن که به زیبایی خود و محبّت پیغمبر نسبت به خود
می نازد نگاه مکن . . . . [5]

و نیز در مورد مشورت پیامبر اکرم ( ص ) با امّ سلمه آمده است که :

چون در صلح حدیبیّه آن هنگام که اصحاب ، پیامبر ( ص ) را به خشم آوردند و از او فرمان نبردند ، و از پس آن نافرمانی پیامبر ( ص ) اندوهگین به نزد امّ سلمه رفت . آن زن راه حلّی را پیش روی نهاد که به بحرانی ترین وضع در روابط میان فرمانده و سپاهیانش پایان بخشید.[6]

با مطالعه در زندگي زني به نام نُصَيبه جراحه در زمان پيامبر (ص) پي مي‌بريم كه زن در آن هنگام توانست در حركتهاي اجتماعي شركت كند و همانند مردان در عرصه‌ي اجتماع بدرخشد. اين زن و خواهرش از مدينه به نزد پيامبر(ص) آمدند و در بيعت عقبه با پيامبر(ص) بيعت نمودند. اگر رأي زنان در اسلام ارزشي نداشته باشد، پس بيعت اين دو خواهر با پيامبر(ص) چه مفهومي دارد؟ و يا مشورت پيامبر(ص) با امّ سلمه در صلح حديبيّه ؟ در زماني كه پيامبر اكرم (ص) در مكّه در تنگنا قرار گرفت و به مدينه هجرت كرد، همين انصار بودند كه پيش از آن با پيامبر بيعت كرده، حكومت پيامبر(ص) را در مدينه تثبيت نمودند. نصيبه همراه پيامبر(ص) در جنگ‌ها به عنوان پرستار شركت مي‌كرد. مشك آب به دوش مي‌گرفت، سربازان مجروح را معالجه مي‌كرد. هيچ كس نمي‌تواند اين را منكر شود و هيچ كس نمي‌تواند بگويد كه اين خواسته‌ي پيامبر(ص) نبوده است. حضور اين زن در جبهه طبق روايات مايه‌ي شگفتي است.

او مشوّق دو پسرش جهت شركت در جنگ با كفّار است. اين زن تمام عواطف و احساسات مادرانه‌ي خود را زيرپا مي‌گذارد و هنگامي‌كه يكي از فرزندانش قصد فرار دارد، مانع راهش مي‌شود و بر سرش فرياد مي‌زند كه « آيا از رسول خدا شرم نمي‌كني كه در اين لحظه او را تنها مي‌گذاري؟ سرانجام ناظر شهيد شدن فرزندانش در جبهه عليه كفر است و در آن لحظه‌هاي حسّاس وظيفه‌ي انساني، ايماني و اجتماعي خود را كه بايد به كمك سربازان مجروح بشتابد، هرگز فراموش   نمي‌كند. [7]

بنابراين پيامبر(ص) بزرگترين خدمت‌ها را نسبت به جنس زن انجام داده خدمت او به زن تنها در ناحيه سلب اختيار داري مطلق پدران نبود، به طور كلّي به او حريّت داد، شخصيّت داد، استقلال فكر و نظر داد، حقوق طبيعي او را رسميّت داد، استقلال فكر و نظر داد و اين ارج گذاري به حقوق زن سبب مي‌شود كه خوشبختانه عدّه‌اي از غربيان منصفانه به مقام زن در اسلام شهادت بدهند. مثلاً آقاي (سيديو) مي‌گويد: « قرآن – كه قانون اساسي مسلمين است – مقام زن را به جاي اينكه پايين آورد، بالا برده است و محمّد(ص) سهم دختر را در ارث معادل نيمي از سهم برادرش قرار داده، با وجودي كه دختران قبل از اسلام هيچ حقّي از ارث نداشته‌اند.» [8] 

ديدگاه ائمّه و بزرگان دين در مورد حقوق زن

امام رضا(ع) در مورد حقوق زن مي‌فرمايد: « و بدان كه حقّ مادر، لازم‌ترين حقوق است و واجب‌ترين آنها، زيرا او باري برداشته آنجا كه هيچ كس برنمي‌دارد و فرزند را حفظ كرد، با گوش و چشم و ديگر اندامها، در حالي كه شاد و خوش‌رو بود به اين كار، فرزند را حمل كرد با همه دشواريهايي كه هيچ كس بر آن تاب و شكيبايي ندارد. راضي شد كه خود گرسنه بماند، امّا او سير شود، و خود تشنه بماند، و او سيرآب گردد، خود برهنه بماند و او را بپوشاند، و خود در آفتاب بماند و او را سايه دهد، پس بايد شكر از او و نيكويي به او، اين اندازه باشد و هر چند طاعت اداي كمترين حقّ او را نداريد، مگر به ياري خداوند. [9]

حضرت فاطمه زهرا، در جامعه احساس مسئوليت مي‌كند. او خود را عضوي از اعضاي اجتماع مي‌داند كه بايد در چرخاندن چرخهاي اجتماع سهيم باشد و در هنگام تضييع حق از حقّ زنان دفاع كند. حضرت فاطمه(س) كه در تمام مدّت عمرش از طفوليّت تا ازدواج و از ازدواج تا مرگ به عنوان يك عنصر مسئول در سرنوشت امّت، فكر، عقيده، مبارزه، حق پرستي و نيز در مقابل انحراف و در غصب و ستمي كه در جامعه‌اش به وجود مي‌آيد، احساس مسئوليّت مي‌كند. او در درگيريهاي اجتماعي حضور دارد. تا لحظه مرگش خاموش نمي‌نشيند. علي رغم اينكه مي‌داند در اين مبارزه پيروز نخواهد شد. اين درس است. اين مسئوليّت اجتماعي است. او به عنوان يك زن مسئول اجتماعي، كسي كه از بدو تولّد تا لحظه‌اي كه در غربت دفن شد و در خاموشي، باز يك لحظه از مبارزه نايستاد. [10]

از زنان صدر اسلام حضرت زينب(س) را در نظر بگيريم. اين زن تا چه اندازه به حق خويش آشناست! او به خوبي مي‌داند كه در برابر ستم و جور اَبَر قدرت‌ها بايد از حقوق زن و مرد دفاع نمود.

شركت زينب(س) به عنوان تعهّد در برابر برادر نيست، به عنوان تعهّد در برابر خودش است و در برابر خدا. وقتي كه مي‌بيند كه رهبر اين نهضت راه افتاد و سرنوشتي را براي جهاد در برابر ستمي كه بر جامعه مسلّط شده ، انتخاب كرد، زندگي خودش، خانواده‌اش و همسرش را رها مي‌كند و همراه نهضت مي‌آيد و مي‌بينيم پا به پاي امام حسين(ع) تا لحظه‌ي شهادت هست. و لحظه‌اي سخت‌تر از همه‌ي لحظه‌هايي كه بر امام حسين(ع) و يارانش گذشته، گذرانده است. پرچم ادامه نهضت را او تنها به دوش مي‌كشد. در هر جا بر سر هر قدرتي فرياد مي‌زند. در همۀ سرزمين‌هايي كه به صورت اسير تبعيدي مي‌رود، اين بذر انقلاب را مي‌افشاند و علي رغم قدرت امپراطوري خلافتي كه شرق و غرب و ايران و روم را به زانو در آورده ، يك زن دنبال اين انقلاب را ادامه مي‌دهد و بذر انديشه و مكتب امام حسين(ع) را همه جا مي‌پراكند و همه جا قطرۀ خون كربلا را به عنوان نمونه مي‌برد و به همه نشان مي‌دهد. همه‌ي اين معجزات مال يك زن است. وقتي كه يك زن در اين قرن زن آگاه و مسئول ، چنين نقشي را از خانوادۀ فاطمه(س) مي‌بيند ، مي‌داند كه زن امروز رادر كجا بايد جست و چگونه بايد ساخت و مي‌فهمد كه زنِ هر روزي را در هر قرني از روي اين الگو مي‌شود ساخت.[11]

بنابراين در اسلام زن مي‌تواند براي احياء حقّ جامعه و حيثيّت مردم جامعه، شجاعانه در برابر قدرتهاي زرو زور به پا خيزد و در مسائل اجتماعي و سياسي همانند مرد حضور يابد و براي استحقاق حق پايمال شده به محكمه‌هاي حاكمان زور، مراجعه كند و نه تنها مي‌تواند حامي حقوق ديگران باشد، بلكه موظّف است حمايت حقوق ديگران را معروف بداند و دفاع از حقوق شخصي منهاي حقوق جامعه را منكِر تلقّي كند.

امام خميني(ره) نقش زنان و تحوّل ايجاد شده در زنان را از اهمّ موضوعات و بالاترين امور مي‌دانند و زنان را نه فقط هم قدم و هم دوش مردان در امور سياسي ، اجتماعي، بلكه پيشتاز آنها عنوان مي‌كنند.

زن مسلمان مي‌تواند نقش سياسي ، اجتماعي، نقش و وظايف مادري، تشخّص و منزلت علمی ، فرهنگی باتأکید تربیت نفس ، نقش دفاعی و اقتصادی را در جامعه‌ي خود را دارا باشد و با حضور مثبت و سازنده و فعّال خود در جامعه، در تكامل جامعه‌ي اسلامي گام بردار. حضور فعّالانه و پيش قدمانه‌ي او در مسائل سياسي ، اجتماعي جامعه‌ي اسلامي و سازندگي كشور و هم چنين حضور غير مستقيم او در تمامي زمينه‌ها و در صحنه‌هاي مختلف علم و فرهنگ و تعليم و تربيت، اقتصاد و جنگ همه در جهت و هدف تأمين استقلال و آزادي جامعه‌ي اسلامي و طرفداري از مظلومين به تبعيّت از پيامبر اسلام (ص) و ائمّه‌ي معصومين(ع) و تحقّق ارزش‌هاي انساني، اسلامي و در نهايت براي حصول مقاصد الله است.[12]

علّامه طباطبايي در مورد حقوق زن مي‌گويد:

اسلام زن را جزء حقيقي و عضو كامل جامعه‌ي انسانيّت قرار داد، و از اسارت بيرون آورد، و آزادي اراده و عمل به وي بخشيد. زن مانند مرد در ثروتي كه طبقه‌ي گذشته به ارث مي‌گذارند، شركت دارد و از پدر و برادر و عمو و خالو و ساير خويشاوندان و همسر ارث مي‌برد و هر كار مشروع و زندگي معروف را براي خود انتخاب كند، آزاد است و عمل وي احترام اجتماعي داشته و باارزش مي‌باشد.

حقوق خود را مي‌تواند مطالبه كرده و به مراجع صالحه‌ مستقيماً مراجعه كند و در صورت تعدّي اقامه دعوي نمايد و شهادت اقامه كند و در همه‌ي اين مراحل كه كلّيّات زندگي زن با آنها تأمين كامل مي‌شود، مرد هيچ‌گونه ولايت و قيمومت و تحكّمي نسبت به زن ندارد. « فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ فيما فَعَلْنَ في اَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعرُوفِ » (سوره بقره آيه 234) [13]

متفكّر شهيد استاد مرتضي مطهّري در مورد حقوق زن در اسلام مي‌گويد:

قرآن كريم ، به اتّفاق دوست و دشمن، احيا كننده‌ي حقوق زن است.

مخالفان ، لااقل اين اندازه اعتراف دارند كه قرآن در عصر نزولش گامهاي بلند به سود زن و حقوق انساني او برداشت. ولي قرآن هرگز به نام احياي زن به عنوان «انسان» و شريك مرد در انسانيّت و حقوق انساني، زن بودن زن و مرد بودن مرد را به فراموشي نسپرد. به عبارت ديگر، قرآن زن را همان گونه ديد كه در طبيعت هست. از اين رو هماهنگي كامل ميان فرمان‌هاي قرآن و فرمان‌هاي طبيعت برقرار است، زن در قرآن همان زن در طبيعت است. اين دو كتاب بزرگ الهي – يكی تكويني و ديگر تدويني – با يكديگر منطبق‌اند.

اسلام به شكل بي‌سابقه‌اي جانب زن را در مسائل مالي و اقتصادي رعايت كرده است، از طرفي به زن استقلال و آزادي كامل اقتصادي داده است و دست مرد را از مال و كار او كوتاه كرده و حقّ قيمومت در معاملاات زن را كه در دنياي قديم سابقه‌ي ممتد دارد و در اروپا تا اوايل قرن بيستم رايج بوده از مرد گرفته است، از طرف ديگر با برداشتن مسئوليّت تأمين بودجه خانوادگي از دوش زن، او را از هر نوع اجبار و الزام براي دويدن به دنبال پول معاف كرده است.[14]

خانم زهرا رهنورد در مورد حقوق زن مي‌گويد:

او [ زن ] در سازمان، جامعه و در نبرد مدام حق يا باطل كه در طول تاريخ جريان داشته و دارد، مسئول بوده و هست كه به جبهه بپيوندد و با تمام وجودش با باطل نبرد كند تا اين چنين بار مسئوليّت خود را شجاعانه بر دوشهاي ظريفش حمل كند و حمل چنين باري نيازمند يك كوشش و تلاش پي‌گير است. اما نه با انكار خصوصيات ساختماني و روحيش، بلكه با حفظ ويژگي‌هاي طبيعي و عملكردهاي ناشي از آن و نه با تكيۀ اغراق‌آميز بر اين ويژگي‌ها و سرگرمي به مسايل خانگي و فردي و عاطفي صرفاً خانگي، بلكه باچند بُعدي تلقّي نمودن خود.

هم چنانكه اسلام ، قرآن ، زن را يك موجود تمام، يك انسان كامل مي‌خواهد. اسلام، قرآن بدو آموخته كه موضع خودش را در مسير روبه رشد پديده‌ها، با تعمّق در جهان هستي و نيازهاي جامعه درك كند، بشناسد و آنگاه از طريق شركت در ساختمان يك جامعۀ صالح با تمام ابعاد وجودش به سوي پروردگارش گام بردارد.

بسيارند كساني كه مي‌پندارند زن با چند بُعدي شدن و خارج شدن از پوسته‌ي خانه‌داري و بچّه‌داري، لطافت روحي و خصوصيات طبيعي خود را از دست مي‌دهد و براي توجيه بيم خود دائماً به تحريف و تفسير روايات و قرآن مي‌پردازند. امّا اسلام از ما مي‌خواهد كه [ عواطف خود را ] به بچّه‌ي خود تمامش نكنيم، نگذاريم كه اين حسّ والا از رشد و گسترش باز ايستد. در پرتو تعاليم اسلام آن را به سطح گسترده‌ي همه‌ي بچّه‌ها و سپس همه‌ي خلق گسترش دهيم. مادر همه باشيم و اين استعداد فيّاض خود را به دلسوزي و رحم و شفقّت براي همه گسترش دهيم.[15]

آيت الله عبدالله جوادي آملي در مورد حقوق زن در اسلام مي‌گويد:

سخن در بحث حقوق زن ، تكامل زن، و تساوي زن و مرد در مسائل اخلاقي و تربيتي و . . . براي این است كه زمينۀ رشدي باشد تا اگر مردها تلاشي و كوششي دارند، زنها هم اهل كوشش و جهاد بـاشند، مـردهاي مـتعـارف به هر مقامي مي‌رسند، زن هم مي‌تواند برسد، و اگر همان گونه كه جريان مردان تاريخ بازگو شد، جريان زن تاريخي نيز بازگو مي‌شد، وضع غير از اين بود كه هست. مرد و زن در آن معيارهاي اصلي همتاي هم هستند و يك سلسله مسئوليّت‌هاي اجرايي براي مرد است كه اگر انجام ندهد بايد وزر آن را تحمّل كند، بنابراين نتيجه مي‌گيريم كه اوّلاً : آن تهمت‌هايي كه به اسلام زده و مي‌گويند كه: اسلام نيمي از جامعه را از بسياري حقوق محروم نموده است ، نارواست. ثانياً، اين تعصّبات و رسومات جاهلي كه از ديرباز در فرهنگ جوامع اسلامي رواج پيدا كرده است كه زن را به عنوان مظهر ضعف و زبوني ياد مي‌كنند اين بايد زدوده بشود. ثالثاً ، اگر كسي احساس مي‌كند كه زن نبايد از علوم و مسايل تربيتي و مانند آن كه خدمات قابل عرضه‌اي به جامعه ارايه مي‌دهد، استفاده كند، بايد از اين اعتقاد صرف‌نظر كند و علاقه‌مند باشد، زن همتاي مرد در اين علوم و معارف بار يابد و به جامعه خدمت كند مگر آنجايي كه به طور استثنا وظيفۀ مرد قرار گرفته است. رابعاً ، جمله‌ي (عاشِروهُنَّ بِالْمَعرُوفِ) اختصاصي به مسائل داخل منزل ندارد، بلكه در كلّ جامعه هم جاري است و مسئلۀ پنجم اين است كه زن در مقابل مرد غير از زن در مقابل شوهر است. يعني زن در مقابل شوهر بايد تمكين كند اما زن در مقابل جامعه مثل فردي از افراد جامعه است و اين چنين نيست كه بايد اطاعت كند و در مسائل خانوادگي هم مي‌بينيم كه گاهي زن قوام و قيّوم است و مرد بايد اطاعت كند، هم چنان‌كه پسر بايد از مادر اطاعت كند و لو در حدّ بالايي از تخصّص‌هاي علمي باشد.[16]

    اسلام برای چهره ی که در همۀ نظام ها و فرهنگها تجسّم ذلّت ، حقارت و محرومیّت بوده است نه تنها حقوقی شناخته « همانند حقوق مردان بر زنان » بلکه به مردان توصیه می کند با دیدی   وسیع تر و افقی توحیدی بر حقوق زنان بیفزایند.³⁶

    انقلاب شکوهمند اسلامی ایران که هزارها تجربه را در درون خود نهفته دارد ، حرکت زنان و نهضت مؤثّر آنها را در میدانهای مختلف فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی و علمی به عنوان یکی از بهترین شاخص های انقلاب عظیم اسلامی ما اعلام داشته و مسیر تعالی و شکوفایی جامعه را بعضاً در پرتو حرکت خردمندانه و سیر هوشیارانۀ زنان جامعه اسلامی معرّفی می نماید. لیکن باید از این تجربه بهره گرفته ضمن حفظ و ترمیم ، آن را بالنده نگه داشت. زنان ایران نباید تحت تأثیر       سم پاشی هایی قرار بگیرند که جریان فمنیسم به راه انداخته است. چون فمنیسم بر این باور است که برای رسیدن به خط تعادل قبل از هر چیز نیاز به برکناری دین از حوزۀ زندگی است و بر این اعتقاد است که مادامی که دین در زندگی وجود داشته باشد امکان دستیابی به خط تعادل برای زنان وجود ندارد. چالش نهادین فمنیسم با احکام وحی در نوع افراطی به ستیزه با پروردگار و ارادۀ او در آفرینش است.

   این پنداری خطا است که هر نوع تلاش به منظور احقاق یا احیای حقوق نادیده گرفته شده و یا از دست رفتۀ زنان را فمنیسم بدانیم زیرا در ادیان آسمانی نظیر اسلام به کرّات و به انحای مختلف بر رعایت حقوق و نیازهای ویژۀ زنانه و توجّه به موقعیّت و مرتبت وجود انسان تأکید گردیده است. اما چون نظام حقوق و تکالیفی که اسلام برای زنان تعریف می کند و اساساً تبیین آن ، منطبق بر طبیعت و سرشت زن در پرتو نگرش الهی به بشر و گوهر قدسی فطری انسانی و شریعت دین است ، به هیچ روی نمی توان و نباید آن را فمنیسم نامید.³⁷

اسلام تمام حقوق مدنی و سیاسی و اجتماعی را برای زنان مساوی مردان شناخته است و ادای آن حقوق را به زنان واجب کرده است.

قوانین حقوقی اسلام بیانگر این مطالب است که اسلام براساس ساختار جسمی ، روحی زنان و مردان احکام وضع نموده تا سعادت جامعۀ اسلامی را تأمین نماید و همواره در قوانین انسان ساز اسلام هر حقّی تکلیفی به وجود آورده و کسی بر دیگری ترجیح داده نشده است.

    زن و مرد در سرشت و طبیعت ، همسان و برابرند " تنی واحد " آن دو از گوهری یگانه     برآمده اند و نیازمندیهای خاص زنان از قبیل بارداری و بچّه داری و برخی اختلافات ارگانیک که بین زن و مرد هست نباید به این تعبییر شود که زن موقعیّتی پائین تر از مرد دارد و در خانواده و در اجتماع باید نقش فرعی و زیردست را ایفا کند.

      هدف اسلام ساختن انسان است نه ساختن زن تنها و یا مرد تنها ، زن بودن و مرد بودن فرع بر انسان بودن است. آنجا که شخصیّت انسان محترم باشد هیچ زنی به هیچ مردی ، و هیچ مردی به هیچ زنی نمیتواند زور بگوید و ستم کند.

زن و مرد در فرآیند تکامل یابندۀ مسئولیّت سیاسی و اجتماعی سهمی مشترک دارند و وظیفه دارند به اندازۀ توانایی و امکانات جسمی و روحی خود در جهت پیاده کردن و گستراندن ایدئولوژی طاغوت برانداز اقدام کنند.

    همۀ زنان و مردانی که در این جهت راه می پویند و برای کسب ارزشهای توحیدی مجاهده        می ورزند در نزد خدا ماءجورند و واجد صفات " کمال " هستند.

    بنابراین بر زنان لازم است که نقش اساسی ، حسّاس و پیشتاز خود را که براساس ارزشهای انسانی و الهی است ، در امور سیاسی ، اجتماعی حفظ کرده و به وظایف خویش عمل نمایند و با حضور مثبت و سازنده و فعّال خود در جامعه در پیشبرد جامعۀ اسلامی ایران گامهای مؤثّری بردارند.

   امّا اگر زنان ما قادر به شناخت ارزشهای انسانی خود نباشند و نتوانند الگوهای زنان متعالی و نمونه را جهت رسیدن به حیات حقیقی بشناسند ، در مسیر انحطاط و خواسته های استعماری اروپا و آمریکا قرار می گیرند و مانند بردگان محکوم اند که از دنیای پیشرفته و مدرن فقط به پیروی از زنان عروسکی و بزک کرده و رقّاصه های کاباره های منحط غرب بپردازند. پیروی از چهره های تحمیلی صادراتی و پست ترین و پلیدترین دشمنان انسانیّت ، آنها را به مسیر انحرافی می کشاند و آنان قربانی استعمار نو می شوند.

     برای حلّ این معضل بزرگ بیاییم چهرۀ واقعی اسلام ، زهرا (س) و زینب (س) را بهتر بشناسیم. مسیرهایی را که آنان در زندگی پویا و پرتحرّک خود پیموده اند ، مورد بررسی قرار دهیم و زنان را به سمت و سوی مسیر آنان بکشانیم. امید است این الگوهای بسیار متعالی مقتدا و پیشوای ما زنان قرار گیرند و راه فاطمه (س) و زینب (س) چراغ راهمان باد.

پانوشت‌ها: